ΑΝΑΔΗΜΟΣΙΕΥΣΗ

Μετρητές ευτυχίας

Η κουλτούρα της αισιοδοξίας στον Νέο Κόσμο και αλλού

Της Φωτεινής Τσαλίκογλου

ΔΗΜΟΣΙΕΥΘΗΚΕ: Πέμπτη 22 Οκτωβρίου 2009

Πώς θα ξέρω ότι είμαι «ευτυχισμένος;». Η τυραννία της ευτυχίας συνάδει με την εποχή μας. Όσο η επιβίωση γίνεται ένα στοίχημα που δεν γνωρίζεις αν θα το κερδίσεις (ή και αν θα θελήσεις εντέλει να το κερδίσεις) τόσο και πιο επίμονα αναπτύσσονται οι περί ευτυχίας λόγοι.

Καθηγητές της ευτυχίας διδάσκουν σε φημισμένα πανεπιστήμια όπως το Χάρβαρντ ή το Πρίνστον προωθώντας ως πεδίο έρευνας και εφαρμογής τα οικονομικά και την πολιτική της ευτυχίας.

Η «ευτυχία» ό,τι κι αν σημαίνει, οφείλει στην εποχή του ψυχαναγκασμού της μέτρησης να αποτιμηθεί.

Ζούμε σε μια εποχή όπου το κάθε τι για να υπάρξει δεν οφείλει μόνο να είναι ορατό «φαίνομαι άρα υπάρχω», αλλά και μετρήσιμο. «Μέτρησε ό,τι είναι μετρήσιμο και κάνε μετρήσιμο ό,τι δεν είναι».

Πριν από λίγες ημέρες στην Αμερική έκανε αίσθηση μια έρευνα που δημοσιεύθηκε στους «Νew Υork Τimes», με τον χαρακτηριστικό τίτλο «Ιs Ιt a Day to Βe Ηappy? Check the Ιndex». Ο ερευνητής Αdam Κramer έφτιαξε ένα Ιndex μέτρησης ευτυχίας που στηρίζεται στις λέξεις που χρησιμοποιούν οι χρήστες του facebook. Λέξεις όπως «τέλεια, μια χαρά, όλα καλά» είναι δείκτες μιας θετικής ψυχολογίας. Στις γιορτές, τα Σαββατοκύριακα και τις αργίες το σκορ της ευτυχίας αυξάνεται!

Αληθινό, απλοϊκό, ή αφόρητα παιδαριώδες; Η αλήθεια είναι ότι ο πολιτισμός μας, παρ΄ ότι κάνει ό,τι μπορεί για να την προκαλέσει, αντιλαμβάνεται τη θλίψη σαν ένα έλλειμμα, ένα σφάλμα και ποτέ σαν μια αξία. Ποτέ σαν μια ψυχική κατάσταση ενάντια στις σκοτεινές επιταγές της ευτυχίας και της προόδου που προτάσσει ο σημερινός παγκοσμιοποιημένος πολιτισμός της δυσφορίας. Οι θεωρητικοί της ευτυχίας αποφεύγουν τη θλίψη όπως ο διάβολος το λιβάνι. Όμως το λιβάνι κρατά κρυμμένα θέλγητρα ακόμα και για τον διάβολο.

Μην ξεχνάμε όμως ότι η ίδια η ψυχολογία μάς διδάσκει ολίγον πιο «άβολα» και «ακατανόητα» πράγματα, όπως ότι μια ξαφνική τύχη, μια ανέλπιστη π.χ. κληρονομιά, ένας αναπάντεχος έρωτας, μπορεί όπως ένα θλιβερό γεγονός να οδηγήσει ακόμα και στην κατάθλιψη. Να θυμηθούμε και τη μελαγχολία των Χριστουγέννων αλλά και των Κυριακών όπως άλλοτε το μελοποιούσε ο Charles Τrenet «les enfants s΄ ennuient le dimanche» (τα παιδιά πλήττουν την Κυριακή).

Όταν εμφανίστηκε η έρευνα του facebook, στην Καλιφόρνια γιόρταζαν μέσα στην καλή χαρά και την ευτυχία τον σεισμό που τον Οκτώβριο του 1989 στη Loma Ρrieta είχε προκαλέσει θύματα και καταστροφές.

Παρελάσεις, μάσκες με θέμα τον σεισμό, μουσικές, χοροί.

Γιατί; Γιατί μία μέρα μετά την κατάρρευσή τους οι Δίδυμοι Πύργοι έγιναν γκάτζετ και αναμνηστικά; Φλιτζανάκια, ποτήρια και μπλουζάκια να συντροφεύουν τα μακό του Τσε;

Με ποιον τρόπο η υποχρέωση στην ευτυχία για την οποία μιλά ο Μπρίκνερ συνάδει με τέτοιες συμπεριφορές; Καμία αντίφαση.

Η μεταμόρφωση της τραγωδίας, η εξημέρωση του θανάτου και η μεταποίησή του σε εμπόρευμα, ενδυναμώνει την αποφυγή του πόνου που κυριαρχεί στο a la facebook index της ευτυχίας.

Ίσως τα πρόσφατα ευρήματα στο facebook δεν μας κάνουν πιο σοφούς ως προς την ευτυχία, αλλά ως προς το πώς αντιλαμβάνονται σήμερα εδώ στην Αμερική την ευτυχία. Μια κατάσταση επάρκειας δίχως ερωτηματικά, χάσματα, αμφιβολίες. Ίχνος έλλειψης. Κοντολογίς, αποχαύνωση, γλυκερά ροζ, της θεληματικής αισιοδοξίας χρώματα.

Η αμερικανόφερτη θετική σκέψη κρύβει τελικά μια βαθύτατα ιδεολογική διάσταση. Χαρακτηριστικός ο Κοέλιο με τον «Αλχημιστή» του «αν κάτι δυνατά επιθυμήσεις, όλο το Σύμπαν θα συνωμοτήσει για να το πετύχεις». Ο καθένας μπορεί να γίνει εκείνο που θέλει και ο καθένας έχει ευθύνη γι΄ αυτό που δεν έγινε. Μέσα σε ένα τέτοιο πλαίσιο φετιχοποιημένης υποκειμενικότητας, οι δυστυχίες των ανθρώπων αποσυνδέονται τεχνικά από το κοινωνικό πλαίσιο και ερμηνεύονται ως ατομικά ζητήματα. Ο άνεργος π.χ. δεν είναι αρκετά ικανός και πρόθυμος στην ανεύρεση ελαστικών θέσεων εργασίας.

Καμιά υποχρέωση δεν έχει η κοινωνία να σε φροντίσει αν εσύ δεν επιλέξεις να φροντίσεις τον εαυτό σου.

Ιδού σε όλο του το μεγαλείο, ο άκρατος νεοφιλευθερισμός που σήμερα ενδύεται και ποικίλες άλλες μορφές.

Στην Αμερική άλλωστε όλα αυτά είναι καλοδεχούμενα. Ας μην ξεχνάμε ότι το new age από εδώ ξεκίνησε. Και η εποχή του Ομπάμα, με τα ευκολοπαράδοτα βραβεία Ειρήνης, παροτρύνει μια ολόκληρη κοινωνία να ελπίζει σε ένα ασαφές αύριο. Όσο το σήμερα χωλαίνει τόσο η ελπίδα επενδύεται στο αύριο και θεριεύει. Το θέμα είναι πότε αυτό το αύριο θα πάψει να λειτουργεί ως άλλοθι και θα γίνει το σήμερα και το εδώ και τώρα με τις δικές του ανελέητες απαιτήσεις που φευ, μοιάζουν να είναι και γιγαντιαίες και αναπάντητες.

Η διάψευση των προσδοκιών οργή και κατάθλιψη θα κομίζει. Αλλά αυτό είναι μια άλλη ιστορία. Για την ώρα μπορούμε να επιτρέψουμε στον εαυτό μας, στον Νέο Κόσμο ή στη Γηραιά Ήπειρο, να είναι διαυγής και όχι αναγκαστικά και απαραίτητα ευτυχής.

H Φωτεινή Τσαλίκογλου είναι καθηγήτρια στο Τμήμα Ψυχολογίας του Παντείου Πανεπιστημίου. 

Αναδημοσίευση από "ΤΑ ΝΕΑ"

(Η Φωτεινή Τσαλίκογλου είναι από τους πιο εμπνευσμένους ανθρώπους, κατά τη γνώμη μου, και είχα την τύχη να τη συναντήσω χτες.)